Chiến tranh đặc biệt là gì? Các công bố khoa học về Chiến tranh đặc biệt

Chiến tranh đặc biệt là gì?

Chiến tranh đặc biệt là một hình thức chiến tranh xâm lược gián tiếp, trong đó một cường quốc – tiêu biểu là Hoa Kỳ – sử dụng quân đội của chính quyền tay sai địa phương làm lực lượng tác chiến chủ lực, dưới sự chỉ huy, huấn luyện, trang bị và yểm trợ toàn diện về kỹ thuật, tình báo, hậu cần và không quân. Đây là kiểu chiến tranh mang tính chất “ủy nhiệm”, vừa giảm thiểu thương vong cho quân đội chính quốc, vừa che giấu bản chất xâm lược trước dư luận quốc tế.

Đối với nhân dân Việt Nam, thuật ngữ “Chiến tranh đặc biệt” được dùng để chỉ giai đoạn 1961–1965 trong cuộc Kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Trong thời kỳ này, Mỹ không trực tiếp đưa quân đội chiến đấu sang miền Nam Việt Nam, mà thực hiện chiến lược xây dựng chính quyền và quân đội Sài Gòn thành công cụ đàn áp cách mạng dưới sự điều hành tuyệt đối của Mỹ.

Chiến lược Chiến tranh đặc biệt của Mỹ tại miền Nam Việt Nam

Bối cảnh lịch sử

Sau thất bại của âm mưu “đè bẹp cách mạng bằng chiến tranh đơn phương” thông qua chính quyền Ngô Đình Diệm, Mỹ lo ngại phong trào giải phóng dân tộc ở miền Nam ngày càng lớn mạnh. Năm 1961, dưới thời Tổng thống John F. Kennedy, Mỹ chuyển sang chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” nhằm dập tắt cách mạng mà không cần đưa quân chiến đấu trực tiếp.

Chiến tranh đặc biệt được coi là bước quá độ giữa chiến tranh chính trị – tâm lý và chiến tranh cục bộ, với đặc điểm vừa tăng cường can thiệp quân sự, vừa giữ vỏ bọc “nội chiến” để tránh dư luận quốc tế và che đậy bản chất xâm lược.

Các kế hoạch cụ thể

• Kế hoạch Staley – Taylor (1961–1963): Tăng cường quân đội Sài Gòn lên hơn 500.000 quân, thiết lập mạng lưới cố vấn Mỹ tại tất cả các cấp chỉ huy, xây dựng hàng loạt “ấp chiến lược” để cô lập cách mạng với dân.
• Kế hoạch Johnson – McNamara (1964–1965): Mở rộng chiến tranh, tăng viện trợ quân sự, đẩy mạnh chiến dịch bình định nông thôn và tấn công cơ sở cách mạng. Số lượng cố vấn Mỹ tăng lên hơn 23.000 người, lực lượng biệt kích được tung sâu vào hậu phương miền Bắc.

Quân đội Sài Gòn được Mỹ hiện đại hóa với xe tăng, thiết giáp, trực thăng, vũ khí tự động và máy bay trinh sát. Tuy nhiên, do bản chất lệ thuộc và không có chính nghĩa, lực lượng này thiếu tinh thần chiến đấu, bị tổn thất nặng trong các chiến dịch lớn của cách mạng.

Những biểu hiện cụ thể trên chiến trường

1. “Ấp chiến lược” – công cụ kiểm soát dân cư

Một trong những trụ cột của Chiến tranh đặc biệt là kế hoạch “ấp chiến lược”, nhằm gom dân vào các khu vực được rào chắn, kiểm soát chặt chẽ và tách khỏi lực lượng cách mạng. Hơn 10.000 ấp chiến lược được dựng lên với sự tuyên truyền rầm rộ, nhưng phần lớn chỉ tồn tại hình thức.

Nhân dân khắp miền Nam đồng loạt phá rào, rời khỏi ấp chiến lược. Chỉ trong năm 1964, hơn 8.000 ấp bị xóa sổ. Chính sách này trở thành thất bại lớn của Mỹ trong việc kiểm soát nông thôn – địa bàn chiến lược của cách mạng.

2. Các chiến dịch quân sự lớn của địch

Với sự chỉ huy của cố vấn Mỹ, quân đội Sài Gòn mở nhiều chiến dịch “tìm diệt” vào căn cứ cách mạng. Tuy nhiên, nhờ chiến tranh du kích, lực lượng vũ trang cách mạng đã bẻ gãy nhiều cuộc hành quân quy mô lớn.

Các chiến thắng tiêu biểu của ta:

• Trận Ấp Bắc (1/1963): Lần đầu quân giải phóng đánh bại một tiểu đoàn địch được trang bị máy bay, xe thiết giáp, tạo tiếng vang lớn trong và ngoài nước.
• Trận Bình Giã (12/1964–1/1965): Quân giải phóng miền Nam tiêu diệt 5 tiểu đoàn chủ lực địch, mở đầu cho thời kỳ “quân giải phóng đánh lớn, thắng lớn”.

Hậu quả và sự sụp đổ của Chiến tranh đặc biệt

Đến đầu năm 1965, Mỹ nhận ra rằng “Chiến tranh đặc biệt” đã thất bại nghiêm trọng. Không những không tiêu diệt được lực lượng cách mạng, mà còn để mất quyền kiểm soát nhiều vùng nông thôn. Chính quyền Sài Gòn rơi vào khủng hoảng trầm trọng cả về chính trị lẫn quân sự.

Tháng 3/1965, Mỹ buộc phải chuyển sang giai đoạn “Chiến tranh cục bộ”, trực tiếp đưa hơn 500.000 lính Mỹ và đồng minh vào miền Nam Việt Nam, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của chiến lược Chiến tranh đặc biệt.

So sánh các giai đoạn chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam

Ý nghĩa lịch sử của thắng lợi trước Chiến tranh đặc biệt

Việc đánh bại chiến lược Chiến tranh đặc biệt là một trong những thắng lợi quan trọng nhất của cách mạng miền Nam. Thắng lợi này khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng, sự trưởng thành vượt bậc của lực lượng vũ trang và phong trào quần chúng nhân dân.

Đây cũng là thất bại đầu tiên của một kiểu chiến tranh hiện đại do Mỹ thiết kế và triển khai bài bản, đánh dấu bước lùi quan trọng trong chiến lược toàn cầu chống phong trào giải phóng dân tộc của Mỹ. Việt Nam trở thành biểu tượng cho tinh thần đấu tranh giành độc lập dân tộc trên toàn thế giới.

Chiến tranh đặc biệt và mô hình can thiệp hiện đại

Ngày nay, các hình thức chiến tranh đặc biệt vẫn tồn tại dưới những tên gọi mới như “chiến tranh lai” (hybrid warfare), “chiến tranh phi đối xứng”, hay “chiến tranh ủy nhiệm”. Nhiều nước lớn tiếp tục tài trợ vũ khí, huấn luyện và sử dụng lực lượng địa phương để đạt mục tiêu chiến lược, đặc biệt tại Trung Đông, châu Phi và Đông Âu.

Sự nguy hiểm của hình thức chiến tranh này là ở chỗ nó không tuyên bố chính thức, không rõ ranh giới giữa hòa bình và chiến tranh, giữa dân sự và quân sự. Nó gây ra bất ổn kéo dài, phá hủy cấu trúc xã hội và làm suy yếu khả năng tự chủ của quốc gia sở tại.

Phân tích học thuật về xu hướng này có thể tham khảo tại RAND Corporation – Understanding Special Warfare.

Kết luận

Chiến tranh đặc biệt là một hình thức chiến tranh xâm lược nguy hiểm, đánh vào cả quân sự lẫn chính trị, cả mặt trận vật chất lẫn tâm lý. Trong giai đoạn 1961–1965, Mỹ đã áp dụng chiến lược này tại miền Nam Việt Nam với quy mô lớn nhưng đã bị đánh bại hoàn toàn bởi ý chí độc lập dân tộc, tinh thần kháng chiến kiên cường và chiến lược chiến tranh nhân dân sáng tạo của dân tộc Việt Nam.

Bài học từ việc đánh bại chiến tranh đặc biệt vẫn mang ý nghĩa sâu sắc cho công cuộc bảo vệ chủ quyền, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam trong thời đại mới, trước mọi hình thức can thiệp hoặc áp đặt từ bên ngoài.